De nieuwste ontwikkelingen op het gebied van circulaire bouwmaterialen: van onkruid tot schimmels en bagger

Nieuwe wetgeving en maatschappelijke trends zorgen ervoor dat de bouwsector veel moet veranderen de komende jaren: duurzaamheid en circulariteit beginnen een steeds grotere rol te spelen. Gelukkig zijn veel circulaire pioniers al bezig met oplossingen voor de uitdagingen waar de bouwsector voor staat. Stonden circulaire bouwmaterialen vijf jaar geleden nog in de kinderschoenen, tegenwoordig zijn er allerlei innovatieve alternatieven op weg naar de markt en soms al klaar voor massaproductie. In dit artikel lichten we een aantal innovatieve, circulaire bouwmaterialen uit, allemaal uit de koker van circulaire voorbeeldstad BlueCity in Rotterdam. Meer voorbeelden van circulair bouwen vind je in het inspiratiedossier op de Hibin-website.
 

Plaatmaterialen
De persen in de kelders van BlueCity draaien non-stop: verschillende ondernemers bij deze circulaire hub maken aan innovatief plaatmateriaal. Onderzoeker en biodesigner Marjanne Cuypers van BlueBlocks gebruikt hiervoor bruinwier uit de Noordzee. Na onderzoek in het BlueCity Lab begon ze met de productie van SeaWood: een duurzaam alternatief voor plaatmateriaal gemaakt van bruinwier uit de Noordzee. “Zeewier is een van de snelst groeiende gewassen ter wereld en om het te kweken heb je geen vers water, grond of mest nodig. Daarnaast heeft het een aantal unieke eigenschappen waardoor het een supermooie, hernieuwbare grondstof is.” BlueBlocks gebruikt het wier om circulair en biologisch afbreekbaar plaatmateriaal te maken dat kan worden gebruikt als bouwmateriaal, voor interieurproducten en als akoestische wandpanelen. Om SeaWood te maken, gebruikt Marjanne het zeewier zelf als binder. “Ik verwerk het zeewier op een groen chemische wijze om de vezels te binden. En dat proces kan op meerdere manieren worden toegepast om plaatmaterialen met verschillende eigenschappen te maken.” BlueBlocks is al op kleine schaal toegepast in verschillende gebouwen, meest recentelijk in het hoofdgebouw van de Provincie Zuid-Holland. Op dit moment werkt BlueBlocks in het Circular Factory-programma toe naar opschaling: het doel is om volgend jaar klaar te zijn voor een eigen fabriek die op grote schaal bouwmateriaal kan leveren aan de Nederlandse bouwsector.

Lokale reststromen

VanHier maakt plaatmaterialen van lokale natuurlijke reststromen, zoals lisdodde, rietmaaisel, fresia bladeren en kerstbomen. Dit agrarisch-, tuinbouw- en natuur afval wordt vaak door bedrijven of lokale overheden verwijderd en daarna verbrand. Oprichter Klaske Postma zag echter mogelijkheden met dit “afval”. In 2021 begon ze met de ontwikkeling van haar BioMaterialen in het BlueCity Lab. Inmiddels kan ze van een breed scala aan natuurlijke afvalstromen goed bouwmateriaal maken, met name geschikt voor interieur- en meubelbouw. Met dit biomateriaal geeft de start-up waarde aan snelgroeiende gewassen en lokale natuurlijke reststromen die anders worden verbrand. Zo maakte ze recentelijk een tafel voor de Provincie Zuid-Holland, waarin vier verschillende groene reststromen uit de provincie gebruikt werden: rozenafval, kerstbomen, rietmaaisel en fresiabladeren. Op dit moment is VanHier bezig met de opschaling van hun productie, om ook op grotere schaal impact te kunnen maken. 

De jongste BlueCity-telg die plaatmateriaal produceert, is Why Knot. Begin 2022 won Why Knot de Circular Challenge, een programma waarbij een overheid of bedrijf met een afvalstroom gekoppeld wordt aan een team van young professionals. Deze circulaire pioniers hadden zes weken de tijd om een circulair product te maken van deze reststroom. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard gaf Why Knot de Japanse duizendknoop als grondstof, een van de meest invasieve exoten in Nederland. Bestrijding van deze plaag kost waterschappen jaarlijks miljoenen euro en de verwijderde planten worden linea recta verbrand. Na een aantal experimenten in het BlueCity Lab kwam Why Knot er achter dat bouwmateriaal gemaakt van Japanse duizendknoop zowel sterk als licht is, door de gelaagdheid en vezelstructuur van de plant. Door de plant in kleine stukken te snijden, te verwarmen en op druk te brengen, kan de plant verwerkt worden tot een sterke plaat. Een simpel proces dat maar twintig minuten duurt, maar met een indrukwekkend eindresultaat: een mooie modulaire wandplaat. Why Knot zit nu in de laatste experimentele fase op labniveau en hoopt de komende jaren op te schalen. 

Foamisolatie
Naast deze innovatieve plaatmaterialen, biedt Fairm sinds een aantal jaar een circulaire oplossing voor (foam)isolatie. Fairm gebruikt fermentatie met een schimmel om bouwmaterialen te maken van lokale lignocellulose biomassa. Dit 'Fairm Foam' is een natuurlijk alternatief voor (foam)isolatie in de bouw. “Mycelia zijn de draden van een schimmel. De basis van onze technologie is dat we een natuurlijk proces gebruiken waarbij we snippers van plantenresten binden met mycelium. Samen vormen ze een composiet. Als je dat droogt, krijg je een materiaal dat zowel licht als sterk is en goed isoleert. Wij zien het als een drukvast, vormvast isolatiemateriaal, een alternatief voor piepschuim.” Oprichters Marc Postel en Jooste Vette zijn sinds 2018 bezig met circulaire projecten met mycelium en richtten zich sinds 2020 met Fairm exclusief op dit Fairm Foam. “We zijn ervan overtuigd dat bouwmaterialen voor mycelium met succes gecommercialiseerd kunnen worden als de juiste aanpak wordt gebruikt.” Fairm werkt nu naar de opening van hun eigen fabriek toe binnen Circular Factory.

Bestrating
Ook voor bestrating komen steeds meer circulaire alternatieven op de markt. Waterweg, opgericht in 2018, ontwikkelde waterpasserende tegels gemaakt van bagger. “Baggerspecie is een grote afvalstroom uit rivieren en kanalen die nu alleen nog maar laagwaardig wordt toegepast of wordt gedumpt in depots. Wij hebben besloten om de bagger hoogwaardig toe te passen met onze waterpasserende tegels,” legt Wies van Lieshout, mede-oprichter van Waterweg, uit. Naast dat de tegels een hoogwaardige oplossing voor bagger-afval zijn, bieden de tegels ook een oplossing voor wateroverlast in Nederlandse steden. Hier is in het kader van klimaatadaptief bouwen steeds meer oog voor. “Je helpt bij het voorkomen van een afvalstroom en je helpt met klimaatadaptatie in de stad. We pakken het probleem dus aan twee kanten op,” vat Wies samen.

 
Een start-up die het concept van betegeling over een andere boeg gooide, is Flip the City. In 2020 begon Flip the City met het maken van een biologisch afbreekbare straattegel, die uitgroeit tot een biodivers tuintje. Het bronmateriaal? Eendenkroos! In het kader van de Circular Challenge onderzocht Flip the City wat ze met eendenkroos konden. Wat bleek: eendenkroos zit vol voedingsstoffen en laat zich uitstekend transformeren tot een stevig materiaal. Door een mix van zaden voor planten en bloemen toe te voegen, stimuleert deze biologisch afbreekbare stoeptegel lokale biodiversiteit. Saaie grijze stoeptegels maken zo in eerste instantie plaats voor eendenkroostegels, die later uitgroeien tot een groene mini-oase.